O sangue dos camiños
Ramón Caride
Edicións Xerais, Vigo, 2014, 218 páxinas.
Con lixeiras modificacións con respecto á primeira edición publicada no ano 2003 en Sotelo Blanco Edicións, O sangue dos camiños, a que é na miña estima a mellor novela longa de Ramón Caride, ve de novo luz esta vez nos prelos de Edicións Xerais. O sangue dos camiños é unha prolongación e un reencontro con ese gran macrotexto que Ramón Caride vén escribindo desde sempre, nesas historias profundas e doentes nas que pairan as súas grandes teimas e obsesións: a continxencia e eventualidade da felicidade -a incerteza dos paraísos, por dicilo coas palabras dun seu título- e a imposibilidade de encerrar no determinismo de leis e teorías o mundo dos seus heroes e personaxes. Porque o azar que o goberna todo con man mestra, é quen en última instancia decide sobre a nosa vida. Un mundo, xa que logo, no que podemos esculcar, mais é en si mesmo ateorizable.
Sen revelar a esencia dunha trama novelesca moi rica e complexa, unha fermosa historia a moitas bandas, cunha confluencia final de camiños, camiños ensanguentados, detereime, neste percorrido, nas grandes ideas centrais que, ao meu ver lle serven de alicerce a esta novela de dores metafísicas que nos lembra a algunha das novelas daqueles escritores do azar como Paul Auster.
Xa no punto de arrinque das historias que corren paralelas na narración ata a confluencia final, atopamos o saibo fatalista que engulirá con tentáculos herméticos e abafantes os protagonistas. Os ventos fatalistas instálanse xa na primeira páxina: “A fin de contas, ninguén pode fuxir do seu destino, nin sequera do seu pasado” A partir de aquí todo será un encadeamento de casualidades. Por puro azar un dos protagonistas da narración presenza un accidente ou persecución automobilística e, tamén por mesma circunstancia azarosa, decide meter no peto a chave metálica que perde un dos automóbiles. Faino sen saber moi ben por qué, “(…) ignorante de que aquel sinxelo acto de me agachar, premer o chavín e levala comigo ía cambiar para sempre a miña vida” (páxina 20). Influxo pois da azarosa fatalidade “que vai tendendo trampas aos nosos pés; trapelas ou lazos onde, tarde ou cedo, tropezaremos para vir dar cabo cos noso ósos a esta banda da vida, a da sabedoría e a do desengano”( páxina 20).
Somos pois produto do pasado, vítimas casuais da súa audacia…meros e simples cronistas do azar ou testemuñas do seu destino. Tamén para Natalie, o personaxe que empeza a viaxar á deriva, para facer algo que engane a súa soidade suicida, e sen saber moi ben por qué enfila o seu coche na rota do Camiño, todo (o sexo, a vida, a morte) terá o mesmo valor: cero. A única valía é a da casualidade, o aleatorio, a fugacidade do tempo, que deixa apenas instantes fuxidíos de pracer ou de noxo. Máis nada. Ata o mesmo itinerario virá determinado polo azar, porque os camiños do mapa son intercambiables. E nesta novela de peregrinaxes e rememoracións, de viaxes interiores -a única e verdadeira viaxe- todos os que na mesma participan teñen a mesma conciencia de estaren nas mans do azar, fortuna antolladiza e efémera, coas partidas contra a mesma perdidas, xa de antemán.
Partidas perdidas no absurdo desafío ao destino, usando as regras da aleatoriedade, que tamén actúa ao final do traxecto mediante unha concatenación de accidentes, sucesos fortuítos e desgrazas, que rematan co gume cortante segando, cal lóstrego invisible, as arterias, enchoupando de sangue os camiños e conducindo a peregrinaxe cara á meta de sempre: o Océano, a fin do mundo que servirá á vez de cadaleito e de espello do transvase e asunción de identidades entre almas xemelgas.
E xunto a isto, outra idea recorrente na narrativa do autor: continxencia e a precariedade dos paraísos. Ningún deles é eterno, todos son precarios e incertos.
O sangue dos camiños é, claro que si, unha novela chea de trama, de argumento, de verdadeira historia. Un núcleo diexético forte que non se deixa engulir polos trazos formais novidosos da narración. Unha historia que mantén sempre a primacía, o interese, a verosimilitude e nos obriga a reflexionar sobre o sentido das nosas vidas e as súas continxencias. Novela de estradas, de peregrinaxes, de fuxidas dun mesmo, de identidades cambiantes. Tamén de pesadelos, alustros e frialdades. Con doses selectas de erotismo, de onirismo, desas querenzas pola ciencia ficción, tan arraigada na narrativa de Ramón Caride. De intres no que o relato se converte nun verdadeiro thriller psicolóxico. Novela á vez cosmopolita e enraizada na nosa terra que, como tal, nos obriga a penetrar na verdadeira esencia do Camiño de Santiago.
Ramón Caride
Desde o punto de vista da súa configuración formal, O sangue dos camiños é un verdadeiro reto para o lector e imaxino que tamén o foi para o autor. Ramón Caride escribe esta peza na lingua de sempre: un realismo iluminado con flashes de fantasía e de presenza do estraño. A súa gran novidade reside, na miña estima, naquelas características que teñen máis que ver coa arquitectura interior da novela, congruente coas técnicas da literatura de vangarda europea. Unha peza literaria que amosa un gran dominio da escrita e das técnicas narrativas máis actuais, menos convencionais e, xa que logo, máis arriscadas.
Un verdadeiro cóctel de voces narrativas, rachaduras e dislocacións temporais, distintas fías diexéticas, amalgamadas, porén, no mesmo discurso ficcional. Varios niveis semánticos, unha certa tendencia á fragmentariedade e ao experimentalismo, que lle permite a cada lector inventar a súa propia lectura. Xa que logo, unha novela de estrutura caótica. Caos , con todo, soamente aparente e perseguido á mantenta e que non impide unha gran congruencia na vertebración interna do relato. Versatilidade, complexidade arquitectónica e asunción de moitos riscos compositivos que, ao meu ver, converten O sangue dos camiños nun dos produtos máis interesantes da literatura galega do comezo de século, mais non nun peperete apto por aqueles que se contentan cunha escrita aboida na levidade e na intranscendencia.
(Este texto é un extracto, con lixeiras modificacións, da recensión publicada no número 55 da revista A Trabe de Ouro, Tomo III./Ano XIV./2003, páxinas 395-397)